TAKIS. Στον ηλεκτρομαγνήτη του ερωτικού σύμπαντος.
Δημοσθένης Δαββετας Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης ,ποιητής, εικαστικός, γεωπολιτιστικος αναλυτής.
Ήταν ενα πρωί Κυριακής του 1984 στο Παρίσι. Μόλις είχα ξυπνήσει . Ήμουν περίπου 25 χρόνων. Εργαζόμουν τότε ως νέος αρθρογράφος στην Γαλλική εφημερίδα Liberation. Ζούσα με ενοίκιο σ’ενα μικρό φοιτητικό δωμάτιο στο 15ο διαμέρισμα του Παρισιού. Ετοίμαζα το πρωινό μου όταν χτύπησε το τηλέφωνο. Το σήκωσα κι άκουσα από την άλλη γραμμή να λεει” ο κ. Δαββετας;” ,”Ναι”του απάντησα. “Είμαι ο γλύπτης ο Takis”. Κόπηκε λίγο η φωνή μου. Στην αρχή νόμιζα μήπως κάποιος φίλος με πείραζε. Γρήγορα όμως συνήλθα και συνειδητοποίησα πως ναι ναι μου μιλούσε ο Takis, ένας απο τους μεγαλύτερους Έλληνες γλύπτες διεθνώς. Ανταλλάξαμε κάποιες κουβέντες και έγινε γρήγορα ξεκάθαρο τι ήθελε. Ήθελε να γράψω ένα άρθρο για την γλυπτική του στην Εφημερίδα Liberation. Δεν τον γνώριζα προσωπικά ,αλλά γνώριζα το πολύ πρωτοποριακό και σημαντικό έργο του. Ήταν τιμή για μένα η πρόταση του. Το αποδέχτηκα και του αντιπροτεινα οτι προτιμούσα να κάνουμε μια συζήτηση για την δουλειά του. Μου άρεσαν πάντα οι διάλογοι. Συμφώνησε. Και κλείσαμε ραντεβού για την επόμενη στο σπίτι του κοντά στο μετρό Denfert-Rocherau. Ήμουνα στην ώρα μου με χαρά,περιέργεια και το σχετικό φυσιολογικό τρακ που κάποιος νέος έχει όταν πάει να συναντήσει εναν σπουδαίο καλλιτέχνη.
Από την αρχή που τον γνώρισα ως και τα επόμενα χρόνια(μιας και συνδεθήκαμε φιλικά), ο Takis,έχει δύο χαρακτηριστικά στην προσωπικότητα του. Πρώτον είναι πνευματικός συμβολικός αλχημιστής στην καλλιτεχνική του έκφραση. Δηλαδή μιλά μέσω των υλικών των έργων του,μέσω της σημασίας και των ιδιοτήτων τους ,μιλά μέσα από την λειτουργία τους. Ο Έλληνας γλύπτης χρησιμοποιεί τα διάφορα υλικά ( μαγνήτες, μπρουτζο κλπ) για να εκφράσει συμβολικά αλλά και ταυτόχρονα κυριολεκτικά ( συντελείται κάτι το πραγματικό μπροστά στον θεατή) τις ανησυχίες του για τον κόσμο , τις απόψεις του για το σύμπαν και τις βιωματικές στοχαστικες αντιλήψεις του για τον άνθρωπο, τις ανθρώπινες σχέσεις και την σχέση του ανθρώπου με τον κόσμο και το σύμπαν.
Δεύτερον. Ο Takis ως προσωπικοτητα στην καθημερινοτητα είναι κατ’εξοχήν φιλοσοφικα , αντι-ιδεαλιστης κι αντι-ρομαντικος ως τα όρια του κυνισμού πολ6υ συχνά. Ήθελε να γκρεμίζει κάθε νοσταλγική η ωραιοποιημενη εικόνα στους συνομιλητές του ώστε να τους προσγειώσει σε σκληρά και δύσβατα εδάφη. Η στάση του αυτή που συχνά παρεξηγειτο έκρυβε αγάπη. Κι αυτό γιατί δίνοντας σε κάποιον ,ειδικά στους νέους, ωμή δίχως φιλολογικά στολίδια την πραγματικότητα, ήθελε, μέσα από το σοκ που τους προκαλούσε, να τους ωθήσει στο να βρουν μόνοι τους την εσωτερική τους προσωπικότητα. Ο γνωστός “κυνισμος” του Takis, έκρυβε μια υπαρξιακή αγωνία , εναν έρωτα για την έρευνα, την επιστήμη , την πνευματικότητα της Τέχνης ( κι όχι την οποια ωραιοποιημενη διακοσμητικοτητα της ), τον ελληνικό πολιτισμό , για τους νέους και βεβαια για τις γυναίκες. Πάντα μου έλεγε στις συζητήσεις μας οτι το μέλλον ανήκει στις γυναίκες που τις θεωρούσε ενα πάντα αινιγματικό αλλά φοβερής ενέργειας ανθρώπινο δυναμικό. Έπαιζε “σκακι” μαζί τους ,ενα εγκεφαλικό,ερωτικό και συναισθηματικό σκάκι. Σ’αυτό το σημείο ήταν “παιδί” του Μαρσελ Ντυσαμπ ( και ως προς την χρήση των αντικειμένων στην καλλιτεχνική του γλώσσα και ως προς την περίφημη περφορμανς του Ντυσαμπ, όπου, αυτός ο τελευταίος, ντυμένος έπαιζε σκάκι με μία γυμνή κοπέλα). Έτρεφε το μυαλό του ,το ακονιζε μέσα από το “σκακι” του με τις γυναίκες. Αν και συχνά μπορούσε να κατεδαφίσει κυριολεκτικά μια συναισθηματική ρομαντική προσωπικότητα ,εν τουτοις μακροπρόθεσμα την βοηθούσε, να φύγει από το ασταθές έδαφος και ν’αναπτυχθει σε στέρεο .
Λάτρευε τον Γκουρτζίεφ και τις μυστικιστικές του εμπειρίες. Το ίδιο ενδιαφερόταν για τον χορό των Σουφι. Διάβαζε Πλάτωνα, προσωκρατικους ,με ιδιαιτερότητα σε Ηράκλειτο, Πυθαγόρα και Δημόκριτο. Οι συζητήσεις μας για την Ελληνική φιλοσοφία ήταν ατελείωτες και παθιασμένες. Θαύμαζε τον Μποις και μου ζητούσε επανειλημμένα να τους φέρω σ’επαφη. Τελικά η συνάντηση δεν έγινε γιατί ο Μποις ήταν πολύ απασχολημένος. Όμως κανόνισα μια συνάντηση του Takis με τον Λουκά Σαμαρά τον μεγάλο Έλληνα καλλιτέχνη που ζει στις ΗΠΑ κι ο οποίος εκείνο το διάστημα το1985 είχε έκθεση φωτογραφιών του στο Μέγαρο Πομπιντου στο Παρίσι. Ο Λουκάς ήταν φίλος μου,του το πρότεινα και συμφωνήσαμε να γίνει η συνάντηση τους στο περίφημο εστιατόριο la coupole. Εγώ έφτασα στην συνάντηση συνοδεύοντας τον Λουκά κι ο Takis ήρθε συνοδευόμενος από έναν φίλο του νεαρο ιταλό, τον Ρομπέρτο . Καθίσαμε στο τραπέζι παραγγείλαμε και όπως όλοι θα ανέμεναν περίμενα να γνωριστούν αυτοί οι δύο τεράστιοι Έλληνες καλλιτέχνες. Μετά από κάποιες πρώτες κουβέντες στ’αγγλικα κι ενώ ο Σαμαράς προσπαθούσε να πει κάτι για την Τέχνη ,ξαφνικά ο Takis, του δίνει μια απότομη σπρωξια στο χέρι λέγοντας του οργισμένα ” εμένα όταν μου μιλάς δεν θα μου κουνάς το χερι”. Τα έχασα δεν ήξερα τι να κάνω. Προσπάθησα να παρέμβω διορθωτικά με κάποιες αμηχανες κουβέντες αλλά δεν κατάφερα τίποτα. Μετά από κάποια οργισμένα ” γαλλικα” ο Takis αποχώρησε απότομα δίχως να φάει.Έμεινα μόνος με τον Λουκά που έδειχνε ελεγχόμενα σαστισμένος. Έμοιαζε να μην καταλαβαίνει. Ούτε κι εγώ. Κι ουτ6ε ποτέ κατάλαβα μιας και δεν μου εξήγησε ποτέ κάτι για το γεγονός ο Takis.Δεν ξαναμιλησε γι’αυτο.
Ήταν πάντα εκρηκτικός κι απρόβλεπτος ,στην δουλειά του και στην καθημερινότητα του. Λάτρευε τον Ιολα, τον σεβόταν κι αναγνώριζε οτι ο ιολας τον βοήθησε σε πολλές διεθνείς του επαφές, όμως ταυτόχρονα ήταν σκληρός μαζί του κάτι που στενοχωρουσε τον Ιολα. Δούλεψε με τον σπουδαίο θεωρητικό Τέχνης Πιερ Ρεστανι , ενω υπήρξε φίλος ,μεταξύ άλλων,των Υβ Κλαιν, Τιγκελι, Νικη ντε Σαντ Φαλ, του Ουιλιαμ Μπαροουζ , του Μπραιον Γκαιζιν ,των ποιητών της Μπιτ τζενερεισον και του κινήματος Φλουξους Φίλος γενικά ποιητών και φιλοσόφων, ο Takis, δεν ήταν απλά ένας καλλιτέχνης . Ήταν ένας στοχαστής φιλόσοφος που εκφραζόταν καλλιτεχνικά μέσω της γλυπτικής του στον χώρο. Μόνο που τα “γλυπτα” του δεν ήταν στατικά αντικείμενα στον χώρο. Ήταν κυρίως ενεργειακές εστίες ,ενεργειακοί πυρήνες που δεν μιλούσαν για συν-εργεια ,προκαλούσαν την συν-εργεια ,ήταν συν-εργειακες ηλεκτρικές δυνάμεις που σε διαπερνουσαν , ήταν κινητική τέχνη και σε συν-κοινουσαν, σε συνταραζαν, σε έστελναν στα βάθη του εαυτού σου και ταυτόχρονα σαν πύραυλοι σε εκτόξευαν στο νοητικό σύμπαν. Πριν απο τον Κλαιν ο Takis έκανε την γνωστή του περφορμανς “ανθρωπος στο διάστημα.” Κατά βάθος ήταν χορευτής . Τα έργα του προκαλούσαν τα σωματικά κι εγκεφαλικά νεύρα και σε ηλεκτριζαν. Ενοιωθες να χορεύεις σωματικά και νοητικά. Επρόκειτο για έναν χορό που δεν μπορούσες να βάλεις σε λέξεις, έναν μυστικιστικό χορό ,έναν χορό όπου ήσουνα εδώ κι αλλού ,όπου συνυπηρχες ταυτόχρονα στα έγκατα του εαυτού σου και στα πέρατα του κόσμου και του σύμπαντος. Επρόκειτο για έναν χορό όπου αποκάλυπτες και συνάμα σου αποκαλυπτοταν ο εαυτός σου. Του άρεσε να προκαλεί σκάνδαλα και να’ναι προκλητικός. Με δηλώσεις του στον Τύπο η συνεντεύξεις του , με μετωπικες συγκρούσεις με πολιτικούς η καλλιτέχνες αλλά και με δίχως όρια κριτική και σχόλια στις προσωπικές ανθρώπινες σχέσεις ,ο Takis, δεν γινόταν εύκολα αρεστός. Αλλά δεν τον ενδιέφερε. Ήταν ελεύθερος και συνειδητός. Επίσης συγκρούονταν συχνά με τους γκαλεριστες η επαγγελματίες του χώρου της Τέχνης. Αποκορύφωμα όταν αποκαθήλωσε μόνος του το ήδη εκτεθειμένο έργο του από τους τοίχους του μουσείου μοντέρνας Τέχνης στην Αμερική, γιατί θεώρησε ότι το έργο του δεν είχε στηθεί και τοποθετηθεί σωστά σύμφωνα με την αξία του. Ειδικά τα ερωτικά του υπονοούμενα ενοχλούσαν πολύ όσους δεν είχαν χιούμορ κι ήταν σεμνοτυφοι. Κοντολογίς πάντως το στοιχείο της πρόκλησης ήταν εργαλείο δημιουργικής δράσης γι’αυτον ,που δεν πήγε σε σχολείο Τέχνης , που δεν είχε κάνει σπουδές ,αλλά που κλήθηκε απο το ΜΙΤ για να κάνει διδασκαλία για την Τέχνη. Αυτοδίδακτος καλλιτέχνης, εμβάθυνε εμπειρικά και στοχαστικό σε ζητήματα Φύσης και Φυσικής , Τέχνης και έρευνας . Γεννήθηκε το 1925 στην Αθήνα. Πέρασε δύσκολα τα χρόνια της κατοχής και στα 20 του ξεκινά ως εικαστικός γοητευμένος απο Πικάσο, Τζιακομετι κι Αρχαιοελληνικό πολιτισμό. Το 1954 πηγαίνει στο Παρίσι κι εντυπωσιάζεται απο την νέα τεχνολογία, τα ραντάρ,τις κεραίες . Έτσι γεννιούνται τα πρώτα του γλυπτά τα “σινιαλα”. Σταδιακά έβαλε στην κορυφή τους διάφορα ευρεθέντα αντικείμενα “objects trouves”. Δημιούργησε δε με αυτά Χάπενινγκς στους δρόμους και τις πλατείες του Παρισιού, όπου ο άνεμος μετατρέπει τα σινιάλα του σε ήχους αρπας. Απο 1955 ως το 1965 πάει στις ΗΠΑ όπου αφού γνωρίζει τον Ντυσαμπ ,επίσης πειραματίζεται στον ηλεκτρισμό ,τον ήχο ,το φώς και τα μαγνητικά πεδία. Δημιουργεί Τηλεγλυπτα, τηλεπινακες, τηλεφωτα, μουσικα κλπ.Το 1969 στην γκαλερί Ιρις Κλερ στι Παρίσι πραγματοποιεί ,όπως ήδη ανέφερα, την περφορμανς,” το αδυνατον- ανθρωπος στο διαστημα” σε συνεργασία με τον ποιητή Σινκλερ Μπειλς. Στην θητεία του στο ΜΙΤ δημιούργησε ηλεκτρομαγνητικα γλυπτά. Το 1974 όπου επέστρεψε οριστικά στο Παρίσι δημιούργησε τα Ερωτικά του γλυπτά. Τα εκθεσε την δεκαετία του ’80 στο Μπομπουρ. Τοτε ήταν που τον γνώρισα. Μιλούσε συχνά για την “τεταρτη διασταση”στον χώρο. Συνεργάστηκε στον κινηματογράφο με Γαβρά και Κακογιάννη ,αλλά και σε θεατρικές παραστάσεις τραγωδιών. Φίλος της Μελίνας είχε εκμυστηρευτει στον Πιερ Ρεστανι :”η μυθολογία είναι ζωντανή, εφ’οσον εγώ ζω μέσα σ’αυτήν : είναι η φύση μου ,η κουλτούρα μου, η ατμόσφαιρα, το ατελιε μου” . Ενσάρκωνε άριστα τον Δαίδαλο και τον Ορφέα.
Δημοσθένης Δαββετας Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης ,ποιητής, εικαστικός, γεωπολιτιστικος αναλυτής.
