Ο πολιτισμός της αλλοίωσης και της μεταμφίεσης.
Δημοσθένης Δαββετας Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης, ποιητής, εικαστικός, γεωπολιτιστικος αναλυτής.
Ζουμε σε μια εποχή όπου τα πάντα γύρω μας αλλά κι εμείς οι ίδιοι είναι αλλοιωμένα. Ας αναφερθώ πιο συγκεκριμένα.
Στον χώρο της Τέχνης αρχικά.
Όταν ο Μαρσελ Ντυσαμπ επενέβη στην εικόνα της Τζοκοντα και της έβαλε μουστάκι, όλοι μειδίασαν και το θεώρησαν ως ενα ακόμη εικαστικό του αστείο, μια ακόμη δράση της εν γένει συνολικής του καλλιτεχνικής στάσης βασικό χαρακτηριστικό της οποίας, μεταξύ άλλων, ήταν η ειρωνεία. Δεν μπορούσε κανείς ,απλά εκπαιδευμένος με την κλασσική παιδεία, άνθρωπος να φανταστεί οτι κάποτε, αυτό που έκανε ο Ντυσαμπ ,θα γινόταν φυσιολογικό και θάλεγα μάλιστα, ενα στυλ Τέχνης που πάει πλέον σήμερα να γίνει ο βασικός κανόνας. Κι όμως η σημερινή εικαστική πραγματικότητα το επιβεβαιώνει. Το nft ,η digital art, όλα αυτά τα παιχνίδια με την σύγχρονη τεχνολογία και Τεχνική το επικυρώνουν .
Φτάνει κάποιος να κάνει έστω κι ελάχιστη η ανεπαίσθητη παρέμβαση στην εικόνα ενός άλλου έργου για να το κάνει δικό του βάζοντας κωδικό και μάλιστα να το πουλήσει σαν τέτοιο. Έχει πάρει μάλιστα τέτοιες διαστάσεις το θέμα αυτό στην νεα γενιά, ώστε κοιτώντας τις καλλιτεχνικές τους προτάσεις, νομίζεις ότι γι’αυτους η δημιουργία περνά υποχρεωτικά απο την χρήση της Τεχνικής και των Τεχνολογικών εξελίξεων η κατ’αλλους ευφυολογημάτων και παιχνιδιών.
Άλλα ανάλογα φαινόμενα βλέπουμε και στην μουσική όπως το Τραπ οπου κυριαρχεί ,έχοντας μεταξύ άλλων ,ως χαρακτηριστικό την αλλοίωση της φωνής μέσω ενός οργάνου μετατρέποντας την σε μηχανικό επαναληπτικό στοιχείο.
Θα μπορούσα επίσης να μιλήσω γι’αλλοιωση των μορφών στον κινηματογράφο, στην λογοτεχνία,στον χορό, στο θέατρο και σ’ολες γενικώς τις σημερινές σύγχρονες καλλιτεχνικές εκφράσεις. Βέβαια κάποιοι Ισως ισχυριστούν οτι το θέμα της γλωσσικής και μορφικης αλλοίωσης είναι ζήτημα ουσιαστικό που ξεκίνησε με την νεωτερική εποχή και με την συνειδητή απόφαση της ν’αλλοιωσει ( θέλοντας στην προσπάθεια της ν’αλλάξει την “Μιμητικη” παραστατικότητα καινοτομώντας) τις παραδοσιακές μορφές καλλιτεχνικής η εν γένει καθημερινής έκφρασης.
Και βέβαια αυτοί οι όποιοι κάποιοι θα έφερναν ως παραδείγματα τρανταχτά ποιότητας κι έρευνας, τον συγγραφέα Τζεημς Τζους και την άκρως αλλοιωμένη γλώσσα του στα βιβλία του Οδυσσέας και Φινεγκανς Γουεηκ, η στο κινηματογράφο με τα πρωτοποριακά φιλμς των Γκοντάρ, Ντυρας, Γκριγε κλπ, η στον χορό με τις χορογραφίες των Μερς Κανινγκαμ η Μαρθα Γκραχαμ ,η στην Μουσική με τους Ξενακη, Στοκχαουζεν, Μπεριο η Μπουλεζ, στο θέατρο με τον Γκροτοφσκη ( το φτωχο Θέατρο), το living theater η τον Πητερ Μπρουκ, στην ζωγραφική με τον Μπεικον η τους σουρεαλιστικές κλπ. Και βέβαια θα μπορούσα να έδινα πολλά αλλα παραδείγματα διοτι ειναι πλούσια η Μοντέρνα Τέχνη σε αλλοιώσεις.
Ναι δεν εχω αντίρρηση. Η έννοια της αλλοίωσης της έκφρασης στην καθημερινότητα μας ξεκίνησε με το νεωτερικό, μοντέρνο πνεύμα και γενικώς αντίληψη.
Όμως υπάρχει μια σημαντική διαφορά μεταξύ της μοντέρνας και της σύγχρονης αντίληψης. Οι μοντέρνες “αλλοιωσεις” είχαν ως αιτία ύπαρξης τους την προσπάθεια τους ν’αλλαξουν και να διευρύνουν την παραδοσιακή καλλιτεχνική έκφραση και τον εν γένει παραδοσιακο τρόπο ζωής. Υπήρχε όμως ενα ,ας το ονομάσουμε αρχέτυπο η πρωτότυπο, από το οποίο ήθελαν ν’ απομακρυνθούν η να το μεταβάλλουν. Η για να το πω αλλιώς: υπήρχαν οι ρίζες της καλλιτεχνικής κι αισθητικής παράδοσης που ακόμη κι αν υφίσταντο αλλοιώσεις δεν έπαυαν να υπάρχουν ως σημεία αναφοράς, ως μια παραστατικοτητα που χαρακτηριζόταν απο χώρο και χρόνο. Κοντολογίς υπήρχε η αίσθηση (έστω κι αν για κάποιους είναι ψευδαίσθηση) του ” πραγματικου”, της ιστορίας.
Κάτι που δεν υπάρχει στις αλλοιώσεις του σύγχρονου κόσμου , ο οποίος θα μπορούσα κάπως απλά ,για να γινω κατανοητός, είναι η αλλοίωση της αλλοίωσης, είναι οι συνεχόμενες αλλεπάλληλες αλλοιώσεις.
Και βέβαια θα μπορούσα να τονίσω αμέσως ότι δεν θα μπορούσε να είναι κάτι ανησυχητικό αυτό κι ίσως κάποιος ναλεγε οτι είναι μια μορφή έρευνας και προόδου. Όμως δεν είναι καθόλου έτσι τα πράγματα. Γιατί στην πρώτη περίπτωση, αυτήν των μοντέρνων αλλοιώσεων υπήρχε το σημείο αναφοράς το πραγματικό, το ιστορικό σημείο, υπήρχε η ρίζα η ταυτότητα, ο εαυτός. Στην σύγχρονη εποχή που όλα τείνουν να’ναι προϊόντα μιας digital, ζωής, μιας digital ύπαρξης, όλα ξεκινούν από την απουσία προτύπου, ιστορίας, Ριζών, παραδόσεων, από την απουσία της ταυτότητας και του εαυτού μας την απουσία του “πραγματικου” ως αναφορά . Μοιάζει η σύγχρονη εποχή σαν ενα δέντρο χωρίς ρίζες. Και πιο ακόμη ανησυχητικό είναι οτι δεν ενδιαφέρει το ναναι το δέντρο δίχως ρίζες, Γιατί η Φύση, ο ανθρωπος,η ιστορία, ο εαυτός μας, όλα αυτά θεωρούν κι έχουν αποδεχτεί την ψηφιακή τους ζωή, την ψηφιακή τους αναπνοή θεωρούνται πλέον digital υπάρξεις, digital οντα ,δηλαδή οντα ψηφιακά. Προτιμούμε πλέον το ψηφιακό απο το φυσικό που ως τώρα ήταν το πρότυπο του πραγματικού. Ζούμε με τα δεδομένα μιας ψηφιακής ζωής. Η ρίζα μας είναι ψηφιακή. Η ταυτότητα μας ,η ιστορία μας, ο χρόνος κι ο χώρος μας το ίδιο. Αρα η όποια απώλεια τους δεν μας ενοχλεί γιατί δεν έχουμε συναισθηματικές σχέσεις μαζί τους. Στον ψηφιακό κόσμο ο εαυτός ,η Τέχνη, η ζωή είναι μεταβαλλόμενα, είναι τεχνητά ως μόνιμα αλλοιωμένα τεχνοπροιοντα. Για συναισθήματα κι ανθρώπινες αντιδράσεις θα μιλάμε τώρα.!!!! Είμαστε ελεύθεροι (sic) από φυσικές αναφορές. Γι’αυτο δεν μας πειράζει η αλλοίωση ως καταστροφή του περιβάλλοντος( κι ας φωνάζουν ευτυχώς κάποιες εξαιρέσεις), γι’αυτο και δεν έχουμε κανένα πρόβλημα με την γονιδιακή αλλοίωση η και να αλλοιώσουμε το πρόσωπο η το σώμα μας, όπως γίνεται στην περίπτωση της σημερινής τάσης του transhumanisme,(πιστεύοντας ακράδαντα οτι ακολουθούμε τα ψηφιακά μοντέλα των φαντασιακών αλλοιώσεων μας), γι’αυτο και προτιμούμε συχνά τα greeklish, γι’αυτο και προστίθενται τεχνητές λέξεις μη φυσικές ( οπως γράμματα που δεν υπάρχουν στο αλφάβητο, γραμματα που προέρχονται απο την επιθυμία για ουδέτερο γένος , όπως η θεωρία του genre ,του κοινωνικού είδους) αδιαφορώντας κι αγνοώντας την γλώσσα, γι’αυτο και φτάνουμε σε κάποια πχ πανεπιστημιακά ιδρύματα της Αμερικής να θέλουμε αλλάξουμε, αρα ν’αλλοιώσουμε,τα κλασσικά κείμενα, γι’αυτο κι έχουμε μπερδέψει τις ανθρώπινες σχέσεις σε σημείο να μην γνωρίζουμε ποιος είναι τι, κάνει τι , γι’αυτο και δεν αποδεχόμαστε τον εαυτό μας παρά σαν διασκεδαστική ως κλαυσιγελη μεταμφίεση κλπ. Κι ολ’αυτα γίνονται αλλά και κυρίως γίνονται αποδεκτά χωρίς αντίδραση. Κάποιες μικρομουρμουρες είναι για μικροεκτονωση. Όλοι μοιάζουν παρατημένοι στην λαίλαπα της αλλοίωσης που αγγίζει όλη την ζωή μας,την Τέχνη, την πολιτική, το περιβάλλον, την οικονομία,τον πολιτισμό κλπ.
Ζούμε στις fake υπάρξεις μας, στον digital εαυτό μας. Γι’αυτο και ολα τ’ αποδεχόμαστε κατά θλιβερό τρόπο και το μόνο που κάνουμε ( εκτός πάντα κάποιων εξαιρέσεων) είναι να κοιτάμε αυτά τα φαινόμενα γύρω μας, την ίδια μας την ζωή, σαν βιντεάκι, συνεχόμενα διαδικτυακά βιντεάκια και να γελάμε, να γελάμε, να γελάμε σαν χαχες , φτιάχνοντας ανέκδοτα, μετατρέποντας την ζωή μας σ’ανεκδοτο ,ενα τραγελαφικό ανέκδοτο μιας ηττημένης και καθ’ολα ψηφιακής ( δηλαδή ανεξέλεγκτα μεταβαλλόμενης και κατασκευαζόμενης τεχνητής ύπαρξης, ανήμποροι να βγούμε από αυτήν την κατάσταση της αυτοαλλοιωσης μας, ζώντας μόνο ως αναπαραγωγή, ως νομάδες της ψευδαισθησιακης διαρκούς μας μεταμφίεσης, ως κόπια της τραβεστί εικόνας μας και μόνο. Μισουμε κατα βάθος χωρίς να το ξέρουμε τον εαυτό μας και αφηνόμαστε στον ψηφιακό τεχνοεαυτο μας. Μισουμε την εικόνα μας στον καθρέφτη κι αρνούμαστε να την δούμε, αλλοιώνοντας την μόνιμα ώστε να μας γίνει ” μια ξένη φορτικη” όπως λέει κι ο Κ. Καβάφης..
Μοιάζουμε ναχουμε χάσει κάθε επαφή με την φωνή μας και να ευχαριστιομαστε με τις αλλοιώσεις του αντίλαλου της ηχους της ,όπως αυτή αλλοιώνεται στο ξεδίπλωμα της στον χώρο . Είμαστε η αλλοιωμένη ηχώ του αλλοιωμένου εαυτού μας. Όταν κοιταζόμαστε στον καθρέφτη δεν βλέπουμε εμάς αλλά εμας αυτοαλοιωμενους . Κι αυτό το βρίσκουμε διασκεδαστικό κι ας είναι μια κακόγουστη τραβεστί εικόνα μας.
Η λέξη αλλοίωση εμπεριέχει το “αλλος”. Το “αλλος” όμως που ισοδυναμεί με το” αλλοι” που εννοούσε ο Αρθούρος Ρεμπώ. Δηλαδή με τους άλλους μας εαυτούς, τις άλλες μας δυνατότητες, αυτές που έχουμε μέσα μας και μπορούμε να τις ανακαλύψουμε για να γίνουμε καλύτεροι και πιο δημιουργικοί. Έχουμε όμως τόσο γοητευτει από το εξωτερικό κι οχι εσωτερικο “αλλοι”-ώτικο και το διαφορετικό,ώστε γινόμαστε ανεύθυνοι με το όμοιο ,με τον ίδιο τον εαυτό μας. Προτιμούμε κι έχουμε αιχμαλωτιστει τυραννικα από το διαφορετικό και την διαφορετικότητα ξεχνώντας οτι για να τα πάμε καλά κι ισορροπημένα με το “Αλλο” θα πρέπει να ταχουμε τουλάχιστον κάπως βρει με τον εαυτό μας. Αλλά έτσι όπως είναι αλλοιωμένος και χαμένος στις τεχνητές του μεταμφιέσεις, έτσι οπως είναι ως τεχνητο έμβρυο μιας επερχόμενης ασταμάτητα τεχνοζωης , ίσως θαπρεπε ν’ασχοληθουμε πρώτα να τον βρούμε, αν μπορούμε, αν δεν είναι ανεπίστρεπτα πλέον αργά. Τι κάνουμε απέναντι σ’αυτα με ρωτούν; Θα τα πούμε σ’επομενο άρθρο.
Δημοσθένης Δαββετας Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης, ποιητής, εικαστικός, γεωπολιτιστικος αναλυτή
