Ο Παρμενίδης κι η Τεχνητή Νοημοσύνη.
Δημοσθένης Δαββετας Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης ,ποιητής, εικαστικός, γεωπολιτιστικος αναλυτής.
Όπως μας έμαθε ο Παρμενίδης , στο ποιημα του περι Φυσεως, το νοειν ,δηλαδή ο Νους που δημιουργεί ασταμάτητα, είναι το Είναι μας, το Είναι του Κόσμου, δηλαδή αυτό που υπάρχει πραγματικά. Αυτό το ειναι-νοειν μας, είναι το μόνο που υπάρχει κι εκ του οποίου ,αλλά και γύρω από το οποίον όλα εκπορεύονται. Μια απόλυτα σύγχρονη αντίληψη που ακούμε συχνά σήμερα, οτι όλα είναι προβολή του μυαλού μας.
Το κάθε δημιούργημα του νοειν , αυτού δηλαδή που όντως υπάρχει (το οντως ον), το ουσιαστικό, η ουσία, για να το πω πιο απλά, ειναι το Νοημα, αυτο που όλοι μας στην ζωή μας λέμε κι αναζητούμε: ” ποιο είναι το νόημα, τι νόημα εχει αυτο που κάνω, που κάνεις,που κάνουν κλπ. Τα πράγματα που κάνουμε κοντολογίς έχουν η θέλουμε να έχουν ενα νόημα.
Χάρις στον Νου μας έτσι, ο,τι κάνουμε η ο,τι υπάρχει γύρω μας , στην καθημερινότητα μας ,αποκτά νόημα. Δίχως κάτι να’χει νόημα ,πάντα σύμφωνα με τον Παρμενίδη, δεν υπάρχει. Και χωρίς Νόημα τα πράγματα είναι ανύπαρκτα.
Πάνω σ’αυτήν την αρχή, η οποία επηρέασε και τον Καρτεσιο Ντεκαρτ να πει το πασίγνωστο cogito ergo sum, δηλαδή σκέφτομαι, νοω συνειδητά, αμφιβάλλω, άρα υπάρχω, στηρίχτηκε και η πορεία του Νεωτερικού σύγχρονου ανθρώπου.
Απο την αρχαιότητα ως της μέρες μας το Νόημα ηταν το ζητούμενο στον Νοήμων άνθρωπο, ήταν το ουσιαστικο που χαρακτήριζε την ανθρώπινη ζωή. Ο σωστός άνθρωπος αναζητούσε πάντα κάποιο Νοημα σ’ όσα κάνει.
Ενώ όμως αυτή η αρχή στην αρχαιότητα ταυτιζόταν με την εκ φύσεως ευδαιμονία ,δηλαδή με ένα τρόπο ζωής που εμπεριείχε τους φυσικούς και κοσμικούς νόμους, και κανόνες, στην νεωτερική εποχή, η αρχή αυτή έχει αρκετά μετατεθεί απο το φυσικό στο τεχνητό στοιχείο.
Το νοειν ,δηλαδή η νοημοσύνη, γίνεται όλο και πιο τεχνητή, αποτέλεσμα να μιλούμε πλέον για κυριαρχία στην ζωη μας της Τεχνητής Νοημοσύνης. Και το ερώτημα αμέσως τίθεται: Το αρχικό Κοσμικό ,φυσικό κι υπαρξιακό νόημα ,έχει, η παει να γίνει πλεον Τεχνητό; Δηλαδή ζούμε στην εποχή του νοηματος της Τεχνικής, του Τεχνητού Νοηματος; Κι αυτη η κατάσταση φτάνει ως να γίνει Τεχνητή ύπαρξη ; Υπαρχει μ’αλλα λόγια οντολογία της Τεχνικής ; Είναι η Τεχνική( αρα κι η τεχνολογία σήμερα ) ενα ον; Ενα όντως ον;
Το όνειρο της σύγχρονης Τεχνικής ( όπως εκφράζεται πλέον μέσω της τέταρτης τεχνολογικής επανάστασης, της Ρομποτικής και των Κβαντικών δεδομένων), είναι να φτάσει στο σημείο αυτονόμησης της απο τον άνθρωπο. Η τεχνητή νοημοσύνη να γίνει δηλαδή μια δύναμη που έχει τις δικές της σκέψεις, να παίρνει τις δικές της πρωτοβουλίες, τις δικές της αποφάσεις, κοντολογίς, ν’αυτονομηθεί απο τον άνθρωπο και να’χει την δικιά της ζωή.
Σε άρθρα μάλιστα που διαβάζω στην Γαλλία γίνεται λόγος για ενδεχόμενη ως βεβαία την δυνατότητα αυτοαναπαραγωγής στο μέλλον. Που σημαίνει πιο απλά: ενα ρομπότ για παράδειγμα θα μπορεί να γεννήσει απο μόνο του τα ρομποτακια του.
Αυτή η μόλις προαναφερθείσα πραγματικότητα είναι ακόμη σε στάδιο εξέλιξης, στάδιο αναζήτησης κι οχι σε οριστικά τελειωμένη μορφή. Ακόμη κι έτσι όμως, δεν παύει να είναι ένα ισχυρό όνειρο της παγκόσμιας προοδευτικής επιστημονικής κοινότητας. Κι όπως γνωρίζουμε κάποια στιγμή στην ζωή τα όνειρα πραγματοποιούνται, οπως πραγματοποιήθηκε η άφιξη στην Σελήνη και τόσα άλλα που κάποτε ήταν αδιανόητα για τους ανθρώπους.
Ανεξάρτητα όμως απο την πορεία αυτής της επιστημονικής έρευνας, το ερώτημα που απασχολεί φιλοσοφικα είναι: η τεχνητή νοημοσύνη έχει σχέση με το Παρμενιδειο ερωτημα περι νοηματος; Έχει σχέση με το νοειν, ως είναι της ύπαρξης ; Η είναι κάτι άλλο;
Αν θεωρησουμε ,ως υποθεση εργασιας, οτι κάποια στιγμή, ναι υλοποιειται το ονειρο της αυτονομίας κι αυτούπαρξης κι αυτοπαραγωγής της Τεχνητής Νοημοσύνης. Αυτό σημαίνει οτι η αυτοπαραγομενη Τεχνητή ύπαρξη περνά στην σφαιρα της Τεχνητής οντολογίας, δημιουργώντας έτσι μοιραία μια οντολογία της Τεχνικής. Αυτό τρομάζει ως γεγονός και γοητεύει ταυτόχρονα .
Τρομάζει γιατί σημαίνει οτι θα ζούμε παράλληλα με άλλες υπάρξεις που θαναι μεν τεχνητές,όμως θαναι υπάρξεις με την δική τους πλέον αυτόνομη λογική που δεν θαναι υποχρεωτικά ίδια με αυτήν των ανθρώπων που τις δημιούργησε και τις φαντάστηκε αρχικά. Οι Τεχνητές αλλά πραγματικές αυτές υπάρξεις θα ζουν και θα σκέφτονται με τον δικό τους τρόπο.
Μια τέτοια συνύπαρξη μπορεί να δώσει ασυνήθιστα αποτελέσματα ,όπως αυτά που βλέπουμε στα φιλμ επιστημονικής φαντασίας και που όμως γίνονται σιγα σιγα ολο και πραγματικότητα. Θα μπορούσαν έτσι να δημιουργηθούν σχέσεις έρωτα ανθρώπων με ρομπότ ( ήδη σήμερα στην Ιαπωνία και την Αμερική μιλούν για τόσους πολίτες που έχουν ρομπότ ως ερωτικούς συντρόφους, η υπηρέτες η συνεργάτες στην ιατρική, την δικαιοσύνη, τον αθλητισμό κλπ.), σχέσεις φιλιας, συνεργασιας , αλλα και σχέσεις πολέμου η μάχες εξουσίας κλπ.
Ναχουμε δηλαδή μάχη δύο Όντων : του ανθρώπινου και του Τεχνητού. Να υπάρχουν κοντολογίς δύο όντως όντα που θα συνυπάρχουν με οτι η λέξη συνύπαρξη συνεπάγεται.
Οι δύσπιστοι θα πουν αυτο δεν εχει σχέση με το Παρμενιδειο Ειναι και Νοειν. Γιατί δεν εμπεριέχει την Φυσική και Κοσμική γνώση ,της υπαρξιακή αυτογνωσία που μας διδάσκει ο προσωκρατικος φιλόσοφος και που τόσο επηρέασε την ανθρώπινη σκέψη, ζωή κι εξέλιξη. Και θα συμμεριστω τους φόβους τους. Γιατί ναι ,τέτοιες τεχνητές υπάρξεις μπορεί να γεννήσουν τεχνητά αριστουργήματα και να προκαλέσουν τερατοκαταστασεις που ν’απειλησουν με αφανισμό το ανθρώπινο ειδος. Ουδεμία αντίρρηση. Αυτό το ρισκο υπάρχει οπως υπάρχει και το ρισκο να δημιουργηθούν άνθρωποι η ζωα εργαστηρίων που δεν έχουν καμμία σχέση με την φύση κι είναι απλά και μόνο Τεχνογεννηματα.
Αλλά κι άλλα πολλά ρίσκα κι απρόοπτα ,ανεξέλεγκτες καταστάσεις μπορούν να δημιουργηθούν απο μια αυτόνομη κι συτοαναπαραγωμενη Τεχνητή Νοημοσύνη.
Τι μπορεί να γίνει σ’αυτες τις περιπτώσεις;
Θα κλειστουμε αμυντικά, άρα και παθητικά ,στον φυσικό μόνο άνθρωπο; Θα χτίσουμε τείχη στο “ξενο” της Τεχνικής και της επιστημονικής έρευνας ; Θα πολεμήσουμε την τεχνική και θα εμποδίσουμε την εξέλιξη της ; Άλλωστε σε πολλά καθημερινά ζητήματα, πρακτικής μορφής έχει αποδειχτεί οτι η Τεχνική είναι σωτήρια. Η θα βρούμε τρόπους να συνυπάρξουμε γόνιμα;
Ο φόβος που οδηγεί σε κλειστή άμυνα δεν φέρνει μακροπρόθεσμα θετικά αποτελέσματα. Μας τοχει δείξει η Ιστορία. Αντίθετα ο φόβος που γεννά προσοχή ,έρευνα και αυτοσυνειδησία συνεχώς διευρυνόμενη, βοηθά και συμβάλλει στην εξέλιξη.
Δεν μπορούμε να ζούμε με τον φόβο της “καταστροφής” μας απο δημιουργήματα μας. Η ίδια η δημιουργία εμπεριέχει την γέννηση του καλού, απο το οποίο όμως υπάρχει πάντα το ενδεχόμενο ν’αποκοπει και να εκπέσει κάτι,γεννώντας αρνητικές δυνάμεις. Το αντίθετο θα έλεγα. Μαθαίνοντας να συνυπάρχουμε με ο,τι δεν ελέγχουμε, με ο,τι μπορεί να μας εκπλήξει με την αυτονομία του, μαθαίνουμε επίσης καλύτερα τα όρια και τις δυνατότητες του εαυτού μας. Ο σπουδαίος Κλασσικός ιστορικος φιλόλογος, δοκιμιογράφος και φιλόσοφος Πλούταρχος, σε ενα από τα βιβλία του για το πως θα εκμεταλλευτούμε γόνιμα τους αντιπάλους μας, υποστηρίζει οτι ,είναι πάντα χρήσιμο να φροντίζουμε να είμαστε κοντά στον αντίπαλο, να συνυπάρχουμε. Γιατί χάρις σ’αυτην την συνύπαρξη μας δίνεται η δυνατότητα να διευρύνουμε τις δυνατότητες μας, να μάθουμε καλύτερα τον εαυτό μας,ν’ ανακαλύψουμε μέσα μας εκπληκτικές δυνάμεις ως τότε ανεργοποιητες. Μήπως λοιπόν είναι καλύτερα να συνυπάρχουμε με την ασταμάτητη δυναμική της Τεχνητής Νοημοσύνης, έτσι ώστε να δυναμώσουμε και να γνωρίσουμε καλύτερα τον εαυτό μας; Άλλωστε μην ξεχνάμε οτι η δημιουργία εκτος των καλών όντων κι ακόμη “τερατων” είναι επίσης μια εικόνα του εαυτού μας.
Δημοσθένης Δαββετας Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης ,ποιητής, εικαστικός, γεωπολιτιστικος αναλυτής.
