Ο Μετα-ανθρωπος, ο Νίτσε κι ο υπερανθρωπος..
Δημοσθενης Δαββετας Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης,ποιητής, εικαστικός, γεωπολιτιστικος αναλυτής.
Ακούμε γύρω μας, τώρα τελευταία ειδικά, να γίνεται μεγάλη χρήση του όρου μετα-ανθρωπος, ενός όρου που θαλεγε κανείς είναι πια στην μόδα. Το ερώτημα όμως που αναδύεται μπροστά μας, την ίδια στιγμή που τίθεται αυτός ο όρος είναι : τι είναι η πιο συγκεκριμένα ,ποιός είναι ο μετα-ανθρωπος;
Ας προσπαθήσουμε να τον γνωρίσουμε λοιπόν.
Ας ξεκινήσουμε από αυτό το “μετα” που τρομάζει και ελκύει ταυτόχρονα. Το- μετα- μας φέρνει στον νου ένα τέλος και μια αρχή ταυτοχρόνως . Κάτι τελειώνει που το ξέρουμε και αναμένεται ν’αρχισει κάτι άλλο στην θέση του ,που όμως δεν το γνωρίζουμε ακόμη καλά και όπως όλα τα άγνωστα η τα ευρισκόμενα σ’ομιχλωδες τοπίο φοβίζει και συνάμα μαγνητίζει.
Ας ξεκινήσουμε από τον Ανθρωπο.Ποιά θα μπορούσαν να ήταν τα πιο βασικά στοιχεία του , αυτά που τον χαρακτηρίζουν;
Το έλλογο στοιχείο, τα συναισθήματα, ο ψυχισμός, η αμφιλεγόμενη σχέση του με τον θάνατο ( αυτή που τον κάνει δημιουργικό με την σκέψη του , τις τέχνες τον πολιτισμό, με τόσες και τόσες θεωρίες που σκοπεύουν να γεμίσουν ακόμη και με γόνιμες χιμαιρες την στιγμή της αναχώρησης του από αυτόν τον κόσμο), όπως επίσης το εντυπωσιακό του έρωτα, ο θαυμασμός του για τον Κόσμο και την αρμονία του , αλλά κι η γόνιμη μιμητικη περιέργεια του για την Φύση την οποία χρησιμοποιεί σαν εργαλείο καθρέφτη για να μάθει καλύτερα τον εαυτό του. Όπως επίσης η δημιουργία του χρόνου και του χώρου ,στοιχεία τα οποία γίνονται το πλαίσιο θεμελίωσης της ιστορίας , ακόμη ενα ανθρώπινο εφεύρημα εναντίον της απειλής κενού κι απουσίας που μπορεί να προκαλέσει το άγνωστο του θανάτου.
Απέναντι σ’αυτα τα γενικού χαρακτήρα στοιχεία του Ανθρώπου που έρχεται να μας εισάγει ο μετα-ανθρωπος;
Εκ πρώτης όψεως σε μια κατάσταση όπου τα προαναφερθέντα δεν ισχύουν . Δηλαδή σε ένα τύπο ζωής όπου Κόσμος, Φύση, ελλογο στοιχείο, Ιστορία, πολιτισμός,τέχνες,γράμματα,διαχείριση θανάτου, αυτα τα μεταξύ άλλων βασικά ως τώρα χαρακτηριστικά του Ανθρώπου παύουν να είναι όπως τα γνωρίζαμε και δίνουν την θέση τους σε κάτι άλλο. Τι είναι όμως αυτό το ον που θα ζει με μη-φυσικους η μη-κοσμικους ( μη-συμπαντικους) κανόνες ,με κανόνες αν-ιστορικους σε μια άλλη διάσταση χώρου, χρόνου και μια διαφορετική λειτουργία των ως σήμερα πολιτισμικών και καλλιτεχνικών δεδομένων; Σίγουρα είναι μια ύπαρξη μη-ανθρωπινη , δηλαδή που δεν αμφιβάλλει, που δεν φοβάται, που δεν έχει ενοχές, που δεν εμποδίζεται στην δράση του απο θέματα Ηθικής, που παρά τις τόσες ικανότητες του μπορεί να αποτυγχάνει σε κάτι ( και να μαθαίνει απο την αποτυχία του), μια ύπαρξη που λειτουργεί με προγραμματισμό μηχανής ,μια ύπαρξη μηχανική, μια ύπαρξη που υπόσχεται τον Άριστο κι αλάνθαστο μηχανικά τρόπο ζωής. Κι αυτός ο συλλογισμός μας οδηγεί στην τέταρτη τεχνολογική επανάσταση, μας θυμίζει ρομποτική και ψηφιακή πραγματικότητα. Αρα να που είμαστε ήδη στο ξεκίνημα του μετα-ανθρωπου μέσω της ψηφιακής μας οντότητας, αυτής που αργά αλλά σταθερά κι Ισως ανεπίστρεπτα γίνεται πλέον τρόπος ζωής μας.
Πολλοί μπερδεύουν τον μετα-ανθρωπο που γεννά η Τεχνική με την νέα ψηφιακή ζωή,με τον υπερ-ανθρωπο του Νίτσε. Θεωρώ οτι λαθευουν. Κι αυτό γιατί το” υπερ” του Νίτσε δεν σημαίνει υποχρεωτικά ,ενα τέλος του φυσικού ανθρώπου και μετάβαση της ανθρώπινης ζωής στην τεχνολογική της συνέχεια( όπως δείχνει να βαδίζει ο μετα-ανθρωπος) ,αλλά σημαίνει οτι φεύγοντας από τις ανθρώπινες “αδυναμιες”( προτάσσει την βούληση για δύναμη στην θέση της ηθικής που οδηγεί σ’αδυναμια και σε θυσίες που αρνούνται κατά βάθος την ομορφιά του παρόντος της ζωής), μπορούμε να επιστρέψουμε σε μια μετα-ηθική αρετή ,σε ενα αγαθό, αυτο της αθωότητας με το να ξαναγίνουμε πάλι παιδιά. Το “παιδι” που προτεινει ο Νίτσε είναι ενα συνειδητό παιδί ,με μια συνειδητή και κατ’επιλογην αθωότητα, γέννημα εμπειριών και πορείας ζωής. Είναι μια επιλογή μετά απο διαδρομή εμπειριών ζωής. Το” υπερ” του Νιτσεικου υπερανθρωπου ,είναι η γιγαντιαία προσπάθεια μας να βρούμε μέσα μας τον υψηλότερο κι αγαθοτερο εαυτό μας, τον περα-απο-το καλο-και-το-κακο ,τον εαυτό μας που θα ζει όπως μια κοσμική φυσική ύπαρξη ,αναπνεοντας και δρώντας καθημερινά όπως ένας δημιουργικός καλλιτέχνης, όπως ένα μίγμα Απολλώνιας αρμονίας και Διονυσιακής εκ-στασης, δηλαδή σε μια φυσική και πνευματική αδιαχωριστη ζωή .
Αυτά τα χαρακτηριστικά δεν μοιάζουν ν’απασχολούν τον μετα-ανθρωπο.
Αυτός ο τελευταίος παρότι μιλά για το τέλος της ιστορίας, παρότι μιλά για το τέλος των πρωτοποριών ,της προόδου και της εξέλιξης, εν τούτοις είναι μέσα στην γνωστή ως τώρα αίσθηση κι έννοια της Ιστορίας( Η Τεχνική είναι Ιστορικό επεισόδιο της προοδευτικής εξέλιξης) , δημιουργώντας απλά ένα νέο ιστορικό κεφάλαιο ,αυτο της τεχνολογίας. Αυτή η τελευταία με την σειρά της ,ναι μεν είναι μη-ηθικη, μη-φυσικη, μη-κοσμικη και μη-ελλογη(αλλά με την λογική της παραγωγής, της ταχύτητας, της επικοινωνίας, της αυλής κατανάλωσης, της αγοράς) με βάση το κλασσικά ελλογο, όμως είναι στην ίδια την πορεία της προόδου κι εξέλιξης μιας επιστημονικής κυριαρχικής αντίληψης και στάσης ως μοναδικό παρόν και μελλοντικό μοντέλο ζωής. Η πολιτική ορθότητα για παράδειγμα που ειναι μετα-ανθρωπινο χαρακτηριστικό είναι πρόταση που αρνείται μεν την παραδοσιακή ιστορία αλλά προτείνει μια άλλη ιστορία στην θέση της, αυτήν της τεχνολογικής, ψηφιακής ιστορίας ,ενος συνοθυλευματος μεταβλητών και μεταβαλλόμενων εικονικών γεγονότων.
Αντιθέτως ο υπερ-ανθρωπος του Νίτσε προτείνει την ατομική δημιουργία ,την καλλιτεχνική, μέσα από την επιστροφή της παιδικής οντότητας. Ας διαβάσουμε τις 3 μεταμορφώσεις του πνεύματος που μας λεει στον Ζαρατούστρα του. Γεννιόμαστε καμήλα, δηλαδή γεμάτοι το φορτίο των άλλων (οικογένεια,σχολείο,εκπαιδευτική αγωγή), το οποίο και κουβαλάμε στην ζωή μας.
Κάποια στιγμή αντιδρούμε εναντίον του φορτίου που κουβαλάμε και λειτουργουμε σαν λιοντάρι, με άγρια αποφασιστικότητα. Τα πετάμε όλα από πάνω μας ,απελευθερωνομαστε από το φορτίο. Αυτό όμως δεν φτάνει. Υπάρχει και τρίτο στάδιο. Αυτό που γινόμαστε παιδιά, που λειτουργούμε με αθωότητα στην ζωή μας, μια αθωότητα που έχει κατακτηθεί κατ’επιλογην,συνειδητά,αφήνοντας εν γνώση μας ο,τι μας υποχρέωνε ως τότε να ζούμε με διάφορα βαρίδια που άλλοι μας εβαλαν. Αυτο το υπερ-ανθρωπινο παιδί που προτείνει ο Νίτσε είναι ενα παιδί πουναι ελεύθερο όπως ο καλλιτέχνης. Είναι ενα παιδί που καινοτομεί, ναι, που πρωτοπορεί, που ζει δοξάζοντας κι υμνώντας το παρόν, που αρνείται να κάνει θυσίες σε ιδεατά κι ιδεώδη ( γιατι ζει πληρως στο τώρα ως γεγονός τηε amore fatum ,της μοιραίας αγάπης), που πιστεύει οτι η αλήθεια κι η συνείδηση είναι πιο ελαστικά και πιο ανοιχτά απο οτι μας λέει η επίσημη εκδοχή τους. Πρόκειται για ενα “παιδί” ,του οποίου η συμμετοχή στην δημιουργία νεων κεφαλαίων της ιστορίας, εξαρτάται μόνο από την υποκειμενική, δημιουργικα μοναχική ελεύθερη δική του χρήση της αγαθής ζωης του κι οχι απο την υποχρέωση μιας κληροδοτημένης ιστορικής διαθήκης. Ειναι μια αίσθηση ιστορίας που δεν στηρίζεται στην ευθύγραμμη πορεία της, αλλά στηρίζεται στον σπειροειδή κύκλο, στην σπειροειδή κυκλικη πορεία της.
Το ακριβώς δηλαδή αντίθετο της μεταανθρωπινης στάσης ,η οποία βασίζεται στο ιστορικά ευθύγραμμο ( κι ας μιλα για τελος ιστοριας κλπ).
Ο μετα-ανθρωπος ειναι η αρχή της ιστορίας της μοναξιάς ,πίσω από το ηλεκτρονικό καδραν, της ψηφιακής μοναξιάς, μακριά απο την φυσική ιδιωτικότητα. Ο Νίτσε αντιθέτως είναι η ιστορία της επώδυνης αλλά γόνιμης μοναχικότητας.
Ο μετα-ανθρωπος επιβάλλει μέσω της αστυνομίας του “πολιτικα ορθου” μια αυλη αλλα υπαρκτή ως προς τ’αποτελεσματα συλλογικότητα μοναξιων. Ο υπερ-ανθρωπος που προτρέπει μέσω της φιλοσοφίας του σφυριου ο Νίτσε οδηγεί σε μια συνειδητή ,κατ’επιλογην γόνιμη μοναχικότητα . Στην περιπτωση του μετα-ανθρωπου έχουμε επιβολή, εργαλειοποίηση του “νομιμου” ,απειλή τιμωρίας, αλλά και περιθωριοποίησης ως ποινή εναντι της μη- υποχρεωτικής συμμόρφωσης. Μ’αλλα λόγια συνέπειες που μπορεί να φτάσουν ως και το στάδιο της εξόντωσης. Στην δεύτερη περίπτωση, αυτη του Νιτσεικου υπερ-ανθρωπου, έχουμε έκκληση της δημιουργικής ατομικότητας, διακονία του αγαθού της δημιουργικότητας και του φυσικού, οχι Τεχνητού είναι, που στοχεύει κυρίως στην γόνιμη βελτίωση του ατόμου και θέλει να το μετατρέψει σε κύριο ελεγκτή του εαυτού του. Το θέμα αυτό έχει κι άλλα κεφάλαια . Θα τα ξαναπούμε
Δημοσθενης Δαββετας Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης,ποιητής, εικαστικός, γεωπολιτιστικος αναλυτής.
