Δημοσθένης Δαββετας
Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης, ποιητής,εικαστικός,γεωπολιτιστικος αναλυτής.
Με αφορμή τον θάνατο του μεγάλου μας συνθέτη Μίκη Θεοδωράκη κι οσα ακούγονται περι Τέχνης με “αριστερη” ταυτότητα ,νομίζω οτι είναι επίκαιροι κάποιοι προβληματισμοί που τους παραθέτω άμεσα.
Ως αριστερή τέχνη εννοούμε συνήθως μία αντι-αστική, αντι-κομφορμιστική, επαναστατική, κοντολογίς αντι-συστημική τέχνη. Μέσα από την στάση της αυτή διεκδικεί το «ηθικό» πλεονέκτημα της μάχης της πρωτοπορίας εναντίον των καλλιτεχνικών στερεοτύπων και οδηγεί τον αγώνα για δημιουργία νέων μορφών έκφρασης. Όλη η μοντέρνα και μετα-μοντέρνα (σύγχρονη) τέχνη, διαπερνάται από άκρη ως άκρη από αυτό το ριζοσπαστικό πνεύμα, το δηλωμένο ως αντι-αστικό και αντι-καπιταλιστικό. Ο Picasso θα μπορούσε να ήταν ένα θαυμάσιο τέτοιο παράδειγμα μοντέρνου αριστερού καλλιτέχνη, μιας και με τα έργα και τη ρητορική του υποστήριζε αυτή την αντίληψη. Ανάλογη επαναστατική φρασεολογία χρησιμοποίησαν και μεταμοντέρνοι (σύγχρονοι) καλλιτέχνες. Όπως παραδείγματος χάριν αυτή του κινήματος Fluxus που επιτέθηκαν στην αστική αισθητική του «ωραίου» και της αντίληψης των «καλών τεχνών». Στην θέση τους πρότειναν τις installations και τις performances, πλαστικές εκφράσεις, που ήθελαν να δείξουν ότι το έργο της τέχνης είναι μονίμως ανοιχτό, μονίμως διευρυμένο, δυνάμενο να εμπλουτιστεί συνεχώς ως work in progress. Τέχνη και ζωή γι’ αυτούς ήταν κάτι το αδιαχώριστο. Ήταν παιδιά της Art Total μιας καθαρά μοντέρνας πρότασης των πρωτοποριών (avant garde) στις αρχές του 20ου αιώνα. Πρόκειται για τέχνη που δεν θέλει να τελειώσει ποτέ, που είναι γέννημα στρατηγικής και ενέργειας, που δίνει αξία στη συμβολική γλώσσα των υλικών και αρνείται τον παραδοσιακό λόγο ζωγραφικής ή γλυπτικής. Πρόκειται για την τέχνη του α-τελείωτου έργου.
Αυτή η καθ’ όλα επαναστατική ρητορική, όπως οι ίδιοι είπαν ή ισχυρίστηκαν, αποδομεί το παρελθόν, υπηρετεί την πρόοδο και εργάζεται για το μέλλον. Κυρίως στον 20ο αιώνα και ειδικά με πρωτοπόρους τους Ρώσους φουτουριστές (που ήταν η αισθητική στυλοβάτες της Ρώσικης Επανάστασης) και τους πολλούς μιμητές τους στην Ευρώπη οι «αριστεροί» καλλιτέχνες επέβαλαν στο να ταυτιστεί ο όρος προοδευτικός με τον «αριστερό» δημιουργό. Φίλος του λαού δηλώνει εξ’ ορισμού ο αριστερός επαναστάτης, εχθρός των αστών και των πλουσίων εκμεταλλευτών , πέρασε στον κόσμο της τέχνης, ότι έχει το «ηθικό» πλεονέκτημα της μάχης εναντίον της συντήρησης και της παράδοσης υπέρ της αναζήτησης του καινούριου, της διαρκούς καινοτομίας. Ας επισκεφτεί κάποιος τις σύγχρονες gallery (παραδείγματος χάριν του διάσημου Larry Gagosian), τους πλειστηριασμούς των διεθνών οίκων τέχνης (όπως για παράδειγμα Sotheby’s) και ας δουν τις τιμές των έργων των συγχρόνων επαναστατών καλλιτεχνών. Θα δουν τιμές που αγγίζουν τα πολλά εκατομμύρια ευρώ. Εύλογο λοιπόν το ερώτημα. Πώς γίνεται ένας αντι-αστός, εξεγερμένος, αντι-συστημικούς καλλιτέχνης να κερδίζει και να διαπραγματεύεται υπέρογκα χρηματικά ποσά από τους αστούς, συστημικούς του εχθρούς. Πώς γίνεται να μάχεται και ταυτόχρονα να θρέφεται από τον θεμελιώδη εχθρό του; Υπάρχει όμως και κάτι άλλο. Όταν η παγκοσμιοποίηση σήμερα για λόγους ανταγωνιστικότητας στηρίζει την παγκόσμια κίνηση κεφαλαίων, τη διαρκή κινητικότητα και το δικαίωμα κριτικής, όταν εξορθολογίζει την ωφέλεια, οργανώνει και ερευνά την παραγωγή και όλα αυτά στην υπηρεσία της Ανάπτυξης και της Κατανάλωσης, σε τι διαφέρει από την «αριστερή» τέχνη που επίσης διεκδικεί τη διαρκή καινοτομία την ευρηματικότητα, την ανανέωση και γενικώς της διαρκή «δημιουργική καταστροφή» για να θυμηθώ, εδώ και τον Joseph Schoumpeter; Ουσιαστικά σε τίποτα. Έχουν κοινό παρανομαστή και φαίνονται απλά διαφορετικοί στη φρασεολογία. Και είναι ακριβώς εδώ που βρίσκεται η μεγάλη προσαρμοστική ικανότητα του «μισητού» καπιταλισμού και της επίσης «μισητής» αστικής τάξης. Αφήνει τον σύγχρονου εικαστικό καλλιτέχνη να μιλά, να ονειρεύεται και να φαντασιώνεται την αναρχία του και ταυτόχρονα τον αποκοιμίζει, εξουδετερώνοντάς τον μέσα από τις τιμές και τα δισεκατομμύρια που του προσφέρει αφειδώς. Παίρνει το σύστημα την αισθητική αξία των έργων σπουδαίων καλλιτεχνών (όπως π.χ. Beuys, Twombly, Baselitz, Bacon κτλ) και τη χρησιμοποιεί ως δικιά του αισθητική αξία. Θα μπορούσα, μιλώντας ρεαλιστικά και τολμηρά, να πω, ότι η σύγχρονη τέχνη με τη συχνά αριστερή φρασεολογία και επαναστατική ρητορική γίνεται εργαλείο της ανάγκης του καπιταλιστικού συστήματος για διαρκή καινοτομία. Το σύγχρονο εικαστικό σύστημα αγοράς χρησιμοποιεί τα έργα της σύγχρονης τέχνης ως αισθητική βιτρίνα του εξωραϊσμού του. Ως αισθητική βιτρίνα του σύγχρονου πολιτισμού.
Δημοσθένης Δαββετας
Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης, ποιητής,εικαστικός,γεωπολιτιστικος αναλυτής.
