Εντοπίστηκε το 1959 από τον κάτοικο Πετραλώνων Φίλιππο Χατζαρίδη και έγινε παγκόσμια γνωστό το 1960 όταν βρέθηκε το κρανίο τού Αρχανθρώπου από έναν άλλο συγχωριανό του, το Χρήστο Σαρρηγιαννίδη.
Οι συστηματικές ανασκαφές τού Σπηλαίου ξεκίνησαν το 1965 από τον ιδρυτή τής Ανθρωπολογικής Εταιρείας Ελλάδος καθηγητή ανθρωπολόγο Άρη Πουλιανό. Οι έρευνές του απέδειξαν ότι ο Αρχάνθρωπος είναι 700.000 περίπου ετών, γεγονός που τον καθιστά τον αρχαιότερο Ευρωπαίο. Η ηλικία αυτή στηρίχθηκε στην λεπτομερή ανάλυση της στρωματογραφίας (μέχρι σήμερα έχουν αποκαλυφθεί 28 γεωλογικά στρώματα), καθώς και στη μελέτη τόσο των αρχέγονων παλαιολιθικών εργαλείων, όσο και των ειδών της παλαιοπανίδας που ανακαλύφθηκαν σε όλα σχεδόν τα στρώματα. Ανάμεσα στα απολιθώματα των εξαφανισμένων ζώων συγκαταλέγονται λιοντάρια, ύαινες, αρκούδες, πάνθηρες, ελέφαντες, ρινόκεροι, μεγάκεροι, βίσονες και διάφορα είδη ελαφιών και ιπποειδών, όπως επίσης 25 είδη πουλιών, 16 είδη τρωκτικών και 17 είδη νυκτερίδων.
Σημαντική, για την επαλήθευση της ηλικίας, είναι η συμβολή τής πυρηνικής φυσικής. Τα υλικά που χρονολογήθηκαν είναι οστά, άργιλος, σταλαγμίτες και στάχτες. Αυτές, είναι ίχνη φωτιάς – τα αρχαιότερα που άναψε ποτέ ανθρώπινο χέρι πάνω στη γη.
Το σπήλαιο Πετραλώνων βρίσκεται στους δυτικούς πρόποδες του όρους Κατσίκα στην Κοινότητα Πετραλώνων. Σχηματισμένο μέσα στους ασβεστόλιθους του Άνω Ιουρασικού, έχει έκταση περίπου 10.000 τ.μ., με μεγάλες αίθουσες κατάκοσμες από πολύχρωμους σταλαγμιτικούς σχηματισμούς.
Ο επισκέπτης, αφού διασχίσει την οριζόντια τεχνητή σήραγγα, φτάνει στο σπήλαιο και ακολουθώντας τη διευθετημένη διαδρομή, μήκους περίπου 300μ., διέρχεται από τις κυριότερες αίθουσες και θαλάμους του, όπου έχει την ευκαιρία να θαυμάσει αυτό το μεγαλειώδες δημιούργημα της φύσης.Το σπήλαιο Πετραλώνων βρίσκεται περίπου ένα χιλιόμετρο από το χωριό Πετράλωνα του νομού Χαλκιδικής στη Μακεδονία. Είναι ανοικτό για το κοινό από το 1979. Στο σπήλαιο ανακαλύφθηκαν από τον Άρι (Αριστείδης) Πουλιανό τα ίχνη κατοίκησης Αρχανθρώπων 700.000 περίπου ετών, κατ’ εκτίμηση του ίδιου των αρχαιότερων Ευρωπαίων που έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα.
Το σπήλαιο ανακάλυψε ο Φίλιππος Χαντζαρίδης στις 10 Μαΐου του 1959 και έγινε γνωστό για τα παλαιοντολογικά και παλαιοανθρωπολογικά του ευρήματα ήδη από το 1960, μετά την τυχαία ανακάλυψη στο σπήλαιο από τον κάτοικο των Πετραλώνων Χ. Σαρηγιαννίδη, του περίφημου απολιθωμένου ανθρώπινου κρανίου. Η αξία του ευρήματος και η μοναδικότητά του έδωσαν αφορμή σε μια σειρά εργασιών μέσα και έξω από το σπήλαιο. Το 1968 και την περίοδο 1974-1988 διενεργήθηκαν ανασκαφές στο σπήλαιο από τον (παλαιο)ανθρωπολόγο Άρη Πουλιανό.
Στις δημοσιεύσεις του Πουλιανού για το σπήλαιο γίνεται λόγος για λίθινα και οστέινα εργαλεία, ο προσωρινός όμως χαρακτήρας των δημοσιευμάτων δεν μας δίνει μια σαφή εικόνα τους. Τα ευρήματα οπωσδήποτε είναι σπουδαιότατα και αποτελούν τις πρώτες μαρτυρίες κατοίκησης του ελληνικού γεωγραφικού χώρου.
Από ανθρωπολογικής άποψης το απολιθωμένο κρανίο είναι σπουδαιότατο εύρημα, όμως δεν υπάρχει ομοφωνία των ειδικών για την χρονολόγησή του και για την αξιολόγησή του. Οι κύριες απόψεις αποκλίνουν σημαντικά και το κρανίο θεωρείται ως ανήκον σε άνθρωπο που έζησε περίπου 700.000 χρόνια πριν από σήμερα κατά την μία και περίπου 200.000 χρόνια πριν από σήμερα κατά την άλλη.
Ανακαλύφθηκε στις 16 Σεπτεμβρίου 1960 στο βουνό Κατσίκα Πετραλώνων, από τον Χρήστο Σαρηγιαννίδη (εφημ. “Μακεδονία” 18-9-1960), μέσα στο ασβεστολιθικό σπήλαιο κολλημένο και καλυμμένο από έναν σταλαγμίτη 23 εκ. πάνω από το έδαφος, ενώ στο ίδιο το έδαφος υπήρχε ο σκελετός του..
Το Πετράλωνα 1 είναι ιδιαίτερα μεταβατικό στη μορφολογία του τόσο πολύ, ώστε ορισμένοι πιστεύουν πως αντιπροσωπεύει μια ενδιάμεση κατάσταση ανάμεσα στον Homo neanderthalensis και τον πιο αρχέγονο πρόγονό του. Στην πραγματικότητα μοιράζεται αρκετά χαρακτηριστικά και με άλλα απολιθώματα Νεάντερταλ, αλλά υπάρχουν επίσης και χαρακτηριστικά πολύ πρωτόγονα. Στη γενική του εμφάνιση το Πετράλωνα 1 έχει το πρόσωπο ενός Νεάντερταλ αλλά το κρανίο ενός αρχαϊκότερου τύπου. Αρχικά, το Πετράλωνα 1 ταξινομήθηκε ως Homo neandertalensis, αλλά αργότερα επαναπροσδιορίστηκε ως Homo erectus. Σήμερα, όμως, οι περισσότεροι ερευνητές συμφωνούν ότι ανήκει στο είδος των απολιθωμάτων που βρέθηκαν στην Αταπουέρκα και άλλα σημεία στην Ευρώπη, τον Homo heidelbergensis.
Αρχικά, το Πετράλωνα 1 χρονολογήθηκε στο βάθος των 70.000 χρόνων, μια ημερομηνία που αντιστοιχεί στα πιο πρόσφατα υπολείμματα Νεάντερταλ. Σύγχρονες χρονολογήσεις απέδωσαν το χρονικό βάθος των 700.000 χρόνων. Η πιο πρόσφατη, βασισμένη σε τεχνικές αντήχησης ηλεκτρονίου σε συνδυασμό με ραδιοχρονολόγηση και στρωματογραφικά δεδομένα, αποδίδει το ελάχιστο χρονικό βάθος των 200,000 χρόνων. Ωστόσο, η μορφολογία του κρανίου υποδεικνύει με μεγαλύτερη ακρίβεια στο χρονικό βάθος των 300.000 ή 400.000 χρόνων.
Ανασκαφές που διενεργήθηκαν στο εσωτερικό του σπηλαίου, αρχικά από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και στη συνέχεια από την Ανθρωπολογική Εταιρεία Ελλάδος, απέδωσαν πολυάριθμα ευρήματα της Παλαιολιθικής Εποχής, τα οποία χρονολογούνται από το Μέσο Πλειστόκαινο, περίπου πριν από 600.000 – 300.000 χρόνια. Πρόκειται δηλαδή, για μια από τις πρωιμότερες αρχαιολογικές θέσεις της Ευρώπης.
Το σπήλαιο χρησίμευε τότε ως καταφύγιο ανθρώπων, αλλά και σαρκοβόρων ζώων. Άνθρωποι και σαρκοβόρα δεν ζούσαν βέβαια μαζί, αλλά εναλλάσσονταν. Από τη δραστηριότητα των παλαιολιθικών ενοίκων του έχουν διασωθεί κυρίως οστά από τα διατροφικά τους κατάλοιπα, τα οποία μαρτυρούν τις κυνηγετικές τους πρακτικές και τις διατροφικές τους συνήθειες, καθώς και λίθινα εργαλεία, μαρτυρίες της τεχνολογίας και του υλικού πολιτισμού τους.
Όταν οι άνθρωποι εγκατέλειπαν το σπήλαιο, αυτό χρησίμευε ως καταφύγιο των σαρκοβόρων ζώων, τα οποία μετέφεραν μέσα σ’ αυτό τη λεία τους, αφήνοντας έτσι πολλά αποφάγια, κυρίως οστά φυτοφάγων ζώων. Τα ίδια τα σαρκοβόρα, εξάλλου, πέθαιναν μέσα στο σπήλαιο κι έτσι έχουν βρεθεί μεγάλες ποσότητες οστών, που αποτελούν σήμερα πολύτιμες πηγές πληροφοριών για την πανίδα και το περιβάλλον εκείνων των περιόδων. Μέρος των ευρημάτων εκτίθεται στο παρακείμενο μουσείο Πετραλώνων που θα ανοίξει εκ νέου τον Μάιο.
Η είσοδος επιτρέπεται καθημερινά εκτός Τρίτης από 09:00 έως 15:00.
Κρατείται σειρά προτεραιότητας.
